1. Qəhvə
Rəvayətə görə ərəb Xalid öz qoyunlarını otarırmış (Efiopiya) . Xalid görür ki, qoyunlar hansısa bitkini yedikdən sonra enerjili olurlar. Bu bitkini toplayan Xalid dünyada ilk qəhvəni dəmləyir.İlk dəfə qəhvəni Efiopiyadan Yəmənə ixrac edirlər. Artiq 15-ci əsrdə qəhvəni Məkkəyə və Türkiyəyə gətirirlər. Venesiyaya isə 1645-ci ildə çatır qəhvə. İngiltərəyə qəhvə dənlərini 1650-ci ildə Pasqua Rossi adlı bir türk gətirir (düzdür,mənə çatmadı türkün adı) və Lombard küçəsində qəhvəxana açır. Qəhvəyə ərəblər "qahwa" , italyanlar "caffi" , ingilislər "coffee", türklər "kahve" , ruslar "kofe" , biz isə "qəhvə" deyirik.
2. Kamera
Qədim yunanlar düşünürdülər ki, insanın gözü işıq saçır və buna görə görə bilirik. Amma işiğin gözdən çıxdığını yox, əksinə gözə daxil olduğunu ilk dəfə 10-cu əsrdə müsəlman astronom, riyaziyyatçı, fizik İbn-əl-Xəytam kəşf etmişdir. İşıq gözə düşəndə göz alması nə qədər kiçilsə görüntünun o gədər aydın olduğunun fərginə varan alim ilk kameranı kəşf edir. "Qamara" ərəbcədən "qaranlıq otaq" kimi tərcümə olunur. Bundan əlavə hesab olunur ki, İbn-əl-Xəytam fizika elmini fəlsəfi elmlərdən eksperimental elmlərə keçirmişdir.
3. Şahmat
Yəgin ki, bunu hamınız bilirsiniz.
Şahmatı qədim hindlər oynayırdı,amma onların oynadığı şahmat bizim bu gün tanıdığımız şahmatdan fərgli idi. Bizim tanıdığımız şahmatı farslar icad edib. Burdan da Avropanın qərbinə inteqrasiya edib. 10-cu əsrdə İspaniyada şahmatı mavrlar oynamağa başlayıb.
4. Paraşüt
Hələ Rayt qardaşlarından 1000 il əvvəl uçan aparatı icad eləmək müsəlman şair, mühəndis, astronom Abbas ibn Firnasın ağlına gəlmişdir. 852-ci ildə o taxtalara bağlanmış rahat açılan mantiya düzəldib geyinərək məscidin başından tullanmışdır. Firnas ümid edirdi ki, uçaçaq,amma bu alınmamışdı. Mantiya onu uçurtmamış, lakin düşməni zəiflətmiş və ölümün qarşısını alaraq yerə enməsini təmin etmişdir. Bu da ilk paraşütün başlanğıcı olmuşdur. 70 yaşında olanda o , "uçan aparatını" təkmilləşdirmiş və dağın başından tullanmışdır. O havada 10 dəqiqə qalandan sonra yerə enəndə qayalara dəyrək həlak olmuşdur. Amma o paraşütünə "quyruq" düzəltsəydi yəgin ki, belə olmazdı.
5. Sabun və şampun
Biz - müsəlmanlar bilirik ki, hər gün tərtəmiz olmalıyıq. Yəqin elə buna görə də qədim müsəlmanlar təmizlik üçün vasitələrin düzəldilməsində fəal idilər. Məlumdur ki, sabuna bənzər şeylər qədim Misirdə və Romada da olub,amma ilk dəfə ərəblər bitki yağı, ətir və natrium hidroksidi qarışdırmışlar. İngiltərədə isə 1759-cu ildə bir müsəlmanın Breytonda hamam açmasından sonra şampun meydana gəlib.
Maraqlıdır, görəsən müsəlmanlar olmasa, indi də ayaq yolunda heç sudan istifadə etməyən bu "inkişaf etmiş" avropalılar sabunu kəşf edərdilər?
6. Müasir kimya
Cabir-ibn- Xəyyan - əlkimyagərliyi kimyaya çevirən adamdır. 9-cu əsrdə o günümüzdə kimyada istifadə olunan prosesləri meydana çıxarıb. Distillə, kristallaşma, ərimə, saflaşdırma, oksidləşmə, qaynama, filtrləşdirmə - bunların hamısını ilk dəfə o edib.Xəyyam kükürd və azot turşularını kəşf edib. Və ətir və alkogol düzəldən aparataı düzəldib.
7. Krank-dirsəkvari val ( dəqiq necə təcümə edəcəyimi bilmədim) .
Müsəlman mühəndisi əl-Cəzari kəşf etmişdir. Mexanikanın gözəl kəşflərindən biridir. Hələ də müasır gurğuların tərkibini təşkil edir. Əvəllər suvarmada çox istifadə olunurmuş. Mexanikin yazı kitabından məlum olur ki, o klapan və ventil, həmçinin ilk mexanik saatı da işləyirmiş(hazırlayırmış).
8. Günbəzvari arkalar
Biz bunu həmişə avropasayağı qotik tikililərdə görmüşük,düzdürmü? Amma bu fikir müsəlmanlardan gəlib. Bu növ arka romalılar və normanların yarımdariəvi arkalarından daha dayanıqlıdır və daha hündür tikili tikmək imkanı yaradır. Həmçinin avropalılar yivli türbələri və yumru "rozetka" pəncərələri də müsəlmanlardan götürüblər. Həmçinin Avropa galalarının tikilişində müəlmandakılardakılarla eyni olan hücum dəlikləri, bədheybət heykəlləri, barbakanları və kvadratşəkilli qüllələri formasından istifadə etmişlər. Beləki, 5-ci Henrixin gəsrinin memarı müsəlman olub.
9. Cərrah alətləri
Müasir cərrahiyə alətləri, neştər, cərrah maşası, tibbi mişarlar, nazik qayçılar da daxil olmaqla müsəlman cərrah əl-Zəhravi necə düzəltmişdirsə,elə elə də qalıblar. Məhz o daxili tikişlər üçün istifadə olunan kirişin(ketqut) öz-özünə sovrulduğunu və tibbi kapsulların düzəldilməsində istifadə oluna biləcəyini kəşf etmişdir. 13-cü əsrdə - Vilyam Harveydən 3 əsr qabaq müsəlman həkim İbn Nafis gan dövranını təsvir etmişdir. Müsəlman həkimlər anestetikləri və gözdən kataraktanın çıxarılması üçün iynəni kəşf etmişlər.
10. Yel dəyirmanı
634-cü ildə ərəblər kəşf ediblər və su təminatı və buğda üyüdülməsi üçün istifadə ediblər. Ərəbistan səhralarında yeganə enerji mənbəyi yel idi . Bu yel aylarla eyni istiqamətdə ötürdü və dəyirmanlar necə lazımdır işləyirdi . Dəyirmanların parça və ya palma yarpaglarilə örtülmüş 6 və ya 12 qanadı var idi. Avropada isə bundan 500 il sonra yel dəyirmanları meydana gəlməyə başladı.
Rəvayətə görə ərəb Xalid öz qoyunlarını otarırmış (Efiopiya) . Xalid görür ki, qoyunlar hansısa bitkini yedikdən sonra enerjili olurlar. Bu bitkini toplayan Xalid dünyada ilk qəhvəni dəmləyir.İlk dəfə qəhvəni Efiopiyadan Yəmənə ixrac edirlər. Artiq 15-ci əsrdə qəhvəni Məkkəyə və Türkiyəyə gətirirlər. Venesiyaya isə 1645-ci ildə çatır qəhvə. İngiltərəyə qəhvə dənlərini 1650-ci ildə Pasqua Rossi adlı bir türk gətirir (düzdür,mənə çatmadı türkün adı) və Lombard küçəsində qəhvəxana açır. Qəhvəyə ərəblər "qahwa" , italyanlar "caffi" , ingilislər "coffee", türklər "kahve" , ruslar "kofe" , biz isə "qəhvə" deyirik.
2. Kamera
Qədim yunanlar düşünürdülər ki, insanın gözü işıq saçır və buna görə görə bilirik. Amma işiğin gözdən çıxdığını yox, əksinə gözə daxil olduğunu ilk dəfə 10-cu əsrdə müsəlman astronom, riyaziyyatçı, fizik İbn-əl-Xəytam kəşf etmişdir. İşıq gözə düşəndə göz alması nə qədər kiçilsə görüntünun o gədər aydın olduğunun fərginə varan alim ilk kameranı kəşf edir. "Qamara" ərəbcədən "qaranlıq otaq" kimi tərcümə olunur. Bundan əlavə hesab olunur ki, İbn-əl-Xəytam fizika elmini fəlsəfi elmlərdən eksperimental elmlərə keçirmişdir.
3. Şahmat
Yəgin ki, bunu hamınız bilirsiniz.
Şahmatı qədim hindlər oynayırdı,amma onların oynadığı şahmat bizim bu gün tanıdığımız şahmatdan fərgli idi. Bizim tanıdığımız şahmatı farslar icad edib. Burdan da Avropanın qərbinə inteqrasiya edib. 10-cu əsrdə İspaniyada şahmatı mavrlar oynamağa başlayıb.
4. Paraşüt
Hələ Rayt qardaşlarından 1000 il əvvəl uçan aparatı icad eləmək müsəlman şair, mühəndis, astronom Abbas ibn Firnasın ağlına gəlmişdir. 852-ci ildə o taxtalara bağlanmış rahat açılan mantiya düzəldib geyinərək məscidin başından tullanmışdır. Firnas ümid edirdi ki, uçaçaq,amma bu alınmamışdı. Mantiya onu uçurtmamış, lakin düşməni zəiflətmiş və ölümün qarşısını alaraq yerə enməsini təmin etmişdir. Bu da ilk paraşütün başlanğıcı olmuşdur. 70 yaşında olanda o , "uçan aparatını" təkmilləşdirmiş və dağın başından tullanmışdır. O havada 10 dəqiqə qalandan sonra yerə enəndə qayalara dəyrək həlak olmuşdur. Amma o paraşütünə "quyruq" düzəltsəydi yəgin ki, belə olmazdı.
5. Sabun və şampun
Biz - müsəlmanlar bilirik ki, hər gün tərtəmiz olmalıyıq. Yəqin elə buna görə də qədim müsəlmanlar təmizlik üçün vasitələrin düzəldilməsində fəal idilər. Məlumdur ki, sabuna bənzər şeylər qədim Misirdə və Romada da olub,amma ilk dəfə ərəblər bitki yağı, ətir və natrium hidroksidi qarışdırmışlar. İngiltərədə isə 1759-cu ildə bir müsəlmanın Breytonda hamam açmasından sonra şampun meydana gəlib.
Maraqlıdır, görəsən müsəlmanlar olmasa, indi də ayaq yolunda heç sudan istifadə etməyən bu "inkişaf etmiş" avropalılar sabunu kəşf edərdilər?
6. Müasir kimya
Cabir-ibn- Xəyyan - əlkimyagərliyi kimyaya çevirən adamdır. 9-cu əsrdə o günümüzdə kimyada istifadə olunan prosesləri meydana çıxarıb. Distillə, kristallaşma, ərimə, saflaşdırma, oksidləşmə, qaynama, filtrləşdirmə - bunların hamısını ilk dəfə o edib.Xəyyam kükürd və azot turşularını kəşf edib. Və ətir və alkogol düzəldən aparataı düzəldib.
7. Krank-dirsəkvari val ( dəqiq necə təcümə edəcəyimi bilmədim) .
Müsəlman mühəndisi əl-Cəzari kəşf etmişdir. Mexanikanın gözəl kəşflərindən biridir. Hələ də müasır gurğuların tərkibini təşkil edir. Əvəllər suvarmada çox istifadə olunurmuş. Mexanikin yazı kitabından məlum olur ki, o klapan və ventil, həmçinin ilk mexanik saatı da işləyirmiş(hazırlayırmış).
8. Günbəzvari arkalar
Biz bunu həmişə avropasayağı qotik tikililərdə görmüşük,düzdürmü? Amma bu fikir müsəlmanlardan gəlib. Bu növ arka romalılar və normanların yarımdariəvi arkalarından daha dayanıqlıdır və daha hündür tikili tikmək imkanı yaradır. Həmçinin avropalılar yivli türbələri və yumru "rozetka" pəncərələri də müsəlmanlardan götürüblər. Həmçinin Avropa galalarının tikilişində müəlmandakılardakılarla eyni olan hücum dəlikləri, bədheybət heykəlləri, barbakanları və kvadratşəkilli qüllələri formasından istifadə etmişlər. Beləki, 5-ci Henrixin gəsrinin memarı müsəlman olub.
9. Cərrah alətləri
Müasir cərrahiyə alətləri, neştər, cərrah maşası, tibbi mişarlar, nazik qayçılar da daxil olmaqla müsəlman cərrah əl-Zəhravi necə düzəltmişdirsə,elə elə də qalıblar. Məhz o daxili tikişlər üçün istifadə olunan kirişin(ketqut) öz-özünə sovrulduğunu və tibbi kapsulların düzəldilməsində istifadə oluna biləcəyini kəşf etmişdir. 13-cü əsrdə - Vilyam Harveydən 3 əsr qabaq müsəlman həkim İbn Nafis gan dövranını təsvir etmişdir. Müsəlman həkimlər anestetikləri və gözdən kataraktanın çıxarılması üçün iynəni kəşf etmişlər.
10. Yel dəyirmanı
634-cü ildə ərəblər kəşf ediblər və su təminatı və buğda üyüdülməsi üçün istifadə ediblər. Ərəbistan səhralarında yeganə enerji mənbəyi yel idi . Bu yel aylarla eyni istiqamətdə ötürdü və dəyirmanlar necə lazımdır işləyirdi . Dəyirmanların parça və ya palma yarpaglarilə örtülmüş 6 və ya 12 qanadı var idi. Avropada isə bundan 500 il sonra yel dəyirmanları meydana gəlməyə başladı.
11. Peyvənd
İlk peyvəndi Cenner və ya Paster düşünməmişlər,müsəlmanlar düşünmüşlər. Avropaya peyvənd 1724-cü ildə Türkiyədən gəlib. Bu İngiltərə səfirinin xanımının təşəbbüsü ilə baş verib. Avropalılardan 50 il əvvəl türklər uşaqlara çiçək xəstəliyinə qarşı peyvənd vurardılar.
12. Qələm
İlk qələmi 953cü ildə sultan üçün düzəldiblər. Çünki sultan yazı yazanda üstünün və əllərinin kirlənməməsini isəyirdi. O zaman da bizim indi işlətdiyimiz qələmin ucuna bənzər qələm düzəltmişlər.
13. Nömrələmə sistemi
Məlumdur ki, bu günki nömrələmə hindlərdən qalıb. Amma rəqəmlər ərəb qəgəmləridir. Və ilk dəfə 825-ci ildə müsəlman alimləri əl-Xarəzm və əl-Kindi tərəfindən çap olunub (yazılıb) . Əl-Xarzmin “Al-Jabr wa-al-Muqabilah” kitabı ndakıprinsiplər bü gün də işlənir. Müsəlman riyaziyyatçılarının işləri, o cümlədən algoritm, trigonometriyanın bəzi nəzəriyyələri Avropaya 300 il sonra gedib çatıb. Əl-Kindinin analiz sahəsindəki açılışları bu günki kriptografiyanın yaranmasına zəmin yaratmışdır.
İlk peyvəndi Cenner və ya Paster düşünməmişlər,müsəlmanlar düşünmüşlər. Avropaya peyvənd 1724-cü ildə Türkiyədən gəlib. Bu İngiltərə səfirinin xanımının təşəbbüsü ilə baş verib. Avropalılardan 50 il əvvəl türklər uşaqlara çiçək xəstəliyinə qarşı peyvənd vurardılar.
12. Qələm
İlk qələmi 953cü ildə sultan üçün düzəldiblər. Çünki sultan yazı yazanda üstünün və əllərinin kirlənməməsini isəyirdi. O zaman da bizim indi işlətdiyimiz qələmin ucuna bənzər qələm düzəltmişlər.
13. Nömrələmə sistemi
Məlumdur ki, bu günki nömrələmə hindlərdən qalıb. Amma rəqəmlər ərəb qəgəmləridir. Və ilk dəfə 825-ci ildə müsəlman alimləri əl-Xarəzm və əl-Kindi tərəfindən çap olunub (yazılıb) . Əl-Xarzmin “Al-Jabr wa-al-Muqabilah” kitabı ndakıprinsiplər bü gün də işlənir. Müsəlman riyaziyyatçılarının işləri, o cümlədən algoritm, trigonometriyanın bəzi nəzəriyyələri Avropaya 300 il sonra gedib çatıb. Əl-Kindinin analiz sahəsindəki açılışları bu günki kriptografiyanın yaranmasına zəmin yaratmışdır.
14. 3 yeməkdən ibarət nahar
Əvvəlcə duru yemək,sonra ət və ya balıq və sonra da meyvə və ya çərəz yemək adətinin ilk dəfə 9-cu əsrdə İrqadan Kordovaya Əli ibn Nafi gətirmişdir. O həmçinin istifadəyə xrustal stəkanları da gətirmişdir ( Abbas ibn Firnas icad etmişdir).
15. Xalça
Orta əsrlərdə müsəlmanlarda xalça cənnətin bir hissəsi hesab olunurdu. Avropada isə yerə adi kilim sərirdilər. Bunun da altı pis təmizliyə görə zir-zibillər dolu olaurdu. Təəccüblü deyil ki, ərəb və vars xalçaları bu cür çox geniş yayılıblar.
16. Çek
Müsəlmanlar olmasayadı, bü günki çek olmayacaqdı. Çek sözü ərəbcədən "saqq" sözündən götürülüb . Mənası xidmət qarşılığında ödəniş deməkdir. Çek ona görə icad olunub ki, satış üçün malları uzağa aparmaq daha təhlükəsiz olsun. Artıq 9-cu əsrdə müsəlman tacirləri Çində Bağdad banklarında yazılmış çekləri nağdlaşdıra bilirdilər.
Əvvəlcə duru yemək,sonra ət və ya balıq və sonra da meyvə və ya çərəz yemək adətinin ilk dəfə 9-cu əsrdə İrqadan Kordovaya Əli ibn Nafi gətirmişdir. O həmçinin istifadəyə xrustal stəkanları da gətirmişdir ( Abbas ibn Firnas icad etmişdir).
15. Xalça
Orta əsrlərdə müsəlmanlarda xalça cənnətin bir hissəsi hesab olunurdu. Avropada isə yerə adi kilim sərirdilər. Bunun da altı pis təmizliyə görə zir-zibillər dolu olaurdu. Təəccüblü deyil ki, ərəb və vars xalçaları bu cür çox geniş yayılıblar.
16. Çek
Müsəlmanlar olmasayadı, bü günki çek olmayacaqdı. Çek sözü ərəbcədən "saqq" sözündən götürülüb . Mənası xidmət qarşılığında ödəniş deməkdir. Çek ona görə icad olunub ki, satış üçün malları uzağa aparmaq daha təhlükəsiz olsun. Artıq 9-cu əsrdə müsəlman tacirləri Çində Bağdad banklarında yazılmış çekləri nağdlaşdıra bilirdilər.
17. Yer-kürə
9-cu əsrdə bir çoc müsəlman alimləri dünyanın "şar" formasında olduğunu düşünürdülər. İbn Hazm adlı astronom bildirmişdir ki, "günəşin həmişə yerin müəyyən bir nöütəsində şaquli durması" buna sübutdur. Bu, Qalileyin bunu öyrənməsindən 500 il əvvəl idi. Müsəlmanlar elə dəqiq hesablamalar aparmışdılar ki, onlar ekvatorun uzunluğunun ölçülməsində 200 km-dan az xəta etmişdilər.Onlar ekvatorun uzunluğunu 40253,4 km olaraq bildirmişdilər.
18. Bağlar
Orta əsrlərdə Avropada bostanlar var idi,amma məhz müsəlmanlar dincəlmək və meditasiya üçün bağlar salmışlar. İlkolaraq belə bağlar 11-ci əsrdə "müsəlman İspaniyasında" meydana gəlmişdir. Lalə və qərənfilin vətəni də müsəlman ölkələridir.
9-cu əsrdə bir çoc müsəlman alimləri dünyanın "şar" formasında olduğunu düşünürdülər. İbn Hazm adlı astronom bildirmişdir ki, "günəşin həmişə yerin müəyyən bir nöütəsində şaquli durması" buna sübutdur. Bu, Qalileyin bunu öyrənməsindən 500 il əvvəl idi. Müsəlmanlar elə dəqiq hesablamalar aparmışdılar ki, onlar ekvatorun uzunluğunun ölçülməsində 200 km-dan az xəta etmişdilər.Onlar ekvatorun uzunluğunu 40253,4 km olaraq bildirmişdilər.
18. Bağlar
Orta əsrlərdə Avropada bostanlar var idi,amma məhz müsəlmanlar dincəlmək və meditasiya üçün bağlar salmışlar. İlkolaraq belə bağlar 11-ci əsrdə "müsəlman İspaniyasında" meydana gəlmişdir. Lalə və qərənfilin vətəni də müsəlman ölkələridir.
Tara
Комментариев нет:
Отправить комментарий