"Çanaqqala"da üç min azərbaycanlı şəhid olub

"Çanaqqala"da üç min azərbaycanlı şəhid olub?

Çanaqqala döyüşündə nə qədər azərbaycanlı döyüşüb?araşdırmaya ehtiyac var

“Oğlanlarım,17 ildir sizin uzaqdan baxdığınız Çanaqqalda yaşayan və işləyən mənəm.Hardan çıxartmısınız bu 3 min rəqəmini? Bu, ağ yalandır. Məgər, o zaman Azərbaycanın dövləti, nizami ordusu vardı ki, gəlib Çanaqqalada vuruşsun və şəhid olsun?! Biz həm Çanaqqalanın özündə, həm də Türkiyənin dövlət arxivlərində araşdırmalar aparmışıq, üç min yox, heç 30 şəhidin adına rast gəlməmişik. Şüarla, bəh-bəhlə iş aşmır.Yazdığınız yazılar real gerçəkliyə söykənməlidir.Yoxsa gerisi xəyaldan başqa bir şey deyil”.

Bu sözləri uzun müddətdir Türkiyədə yaşayan şaid Məmməd İsmayıl deyib.

Sağlam İnkişaf və Maarifləndirmə” İctimai Birliyinin sədri Anar Xəlilovun Türkiyə mətbuatına verdiyi müsahibəsində Çanaqqala döyüşlərində 3 min azərbaycanlının döyüşməsi ilə bağlı dediyi fikirlərə etiraz edib.

Bəs bu barədə azərbaycanlı tarixçilər nə deyir? Çanaqqala döyüşündə nə qədər Azərbaycanlı döyüşüb? Dəqiq rəqəm necədir?

Psixoportetologiya və Siyasi Analiz Mərkəzinin sədri, Avrasiya İnstitutunun Ekspertlər şurasına üzvü Adıgözəl Məmmədov Məmməd İsmayıl müəllimin bu cür açıqlama verməsi anlaşılan olmadığını dedi:

“Azərbaycandan Osmanlı sultanının çağırışına cavab verərək azərbaycanlı oğulların Türkiyəyə getməsi bir gerçəklikdir. Onların bu çağırış cavab verməmələri mümkün deyildi. Çünki həmin dövrdə osmanlı sultanı təkcə Türkiyənin yox, Məkkə, Mədninən xəlifəsi sayılırdı. Onun bütün müsəlmanlara mürciət edərək cihada dəvət etmək imkanı var idi. Çanaqqala döyüşü də müsəlman cəmiyyətinə çağırışın bir təzahürü idi. Ümumiyyətlə, Osmanlı dövründə millət amili əsas deyildi. Əsas birlik dini mənsubiyyətə görə idi”.

M.İsmayıl müəllimlə o mənada razılaşmaq olar ki, azərbaycanlıların türkiyəyə getməsi millət yox, din amili ilə əlaqədar idi. Çünki Hindistan müsəlmanları belə bu savaşda iştirak ediblər.

“Çanaqqala savaşının qəbristanlığında yatan azərbaycanlılar onların iştirakının sübutudur. Orada yatan şəhidlərin başdaşında onların Azərbaycandan olması yazılıb. Bunu necə inkar etmək olar?”.

Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi, tarixçi Boran Əziz bu məsələnin mübahisəli olduğunu dedi:

“İstər Azərbaycan, istərsə də türkiyə tarixçiləri arasında bu məsələ ilə bağlı müxtəlif fikirlər səsləndirilir. Türkiyə tarixçilərinin 1500 rəqəminin daha real sayırlar. Azərbaycanda isə 1500, bəzən 2500 yazırlar. Hətta bu rəqəmin 3000 olduğunu yazanlar da mövcuddur. Düzdür, 3000 çox real görünmür, çünki bu dəqiq araşdırma nəticəsi deyil”.

B.Əziz onu da bildirdi ki, bu rəqəmlərin dəqiqləşdirilməsi üçün araşdırma aparılmalıdır. Amma yüz minlərlə insanın arasından azərbaycanlıların adını tapmaq asan deyil. Bundan başqa, həmin mənbələrdə azərbaycanlılar əcəm kimi təqdim edilib:

“Azərbaycanlıların Çanaqqala savaşında iştirak etməsi faktdır və bu faktı Türkiyə tarixçiləri də təsdiqləyir. Azərbaycanlı tədqiqatçılar da daha çox Türkiyə mənbələrinə əsaslandırırlar. Bildiyim qədəri ilə, müstəqil şəkildə bu məsələ ilə bağlı xüsusi araşdırma aparılmayıb. Bu rəqəmin daha az olması da mümkündür, amma yüzlərlə azərbaycanlının iştirakını heç kim dana bilməz. Çünki bu barədə tarixçilərin araşdırması var”.

B.Əziz onu da bildirdi ki, hazırda bir çox gənc tədqiqatçının əsərində Çanaqqala məsələsinə yer ayrılıb:

“Vasif Qafarov 1917-22-ci illərdə Osmanlı tarixini araşdırıb, həmin araşdırmada Çanaqqala məsələsi əks olunub. Ələmdar Şahverdiyev 1918-ci illə Trabzon-Batum Konfranslarında azərbaycan məsələsi tədqiqatında bu məsələyə toxunub. Amma xüsusi olaraq ilkin mənbəni araşdırmayıblar, çünki onların təqdiqatının əsas mövzusu fərqlidir. Amma bu sahədə dəqiq rəqəm üçün azərbaycanlı tarixçilərin Türkiyə arxivlərində qorunan bu məlumatı araşdırması lazımdır”.

Gülxar

MF

Bəyə